Tự sự là gì? Cách làm văn tự sự hay, phù hợp với yêu cầu

Có thể nói tự sự là thể loại văn cơ bản và khá phổ biến trong văn học Việt Nam. Vậy bạn đã biết tự sự là gì chưa? Nếu chưa thì hãy cùng DINHNGHIA.COM.VN tìm hiểu xem tự sự là gì cũng như cách làm bài văn tự sự đúng cách, hay nhất ngay bên dưới bài viết này nhé!

Văn tự sự là gì?

Phương thức tự sự là cách thức trình bày và tường thuật một chuỗi sự kiện, hiện tượng thông qua việc nói, viết hoặc vẽ. Tuy nhiên, các sự kiện và hiện tượng này được liên kết với nhau và dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa.

Trong tự sự luôn có một cốt truyện và hệ thống nhân vật. Điều này bao gồm các chi tiết sự kiện ảnh hưởng từ bên trong như xung đột, chi tiết nội tâm, ngoại hình của nhân vật, chi tiết về tính cách và cả yếu tố tác động từ bên ngoài như môi trường, phong tục, đời sống, văn hóa và lịch sử. 

Cấu trúc của một bài tự sự bao gồm ba phần:

• Mở bài: Giới thiệu về con người, sự vật hoặc sự kiện chính của câu chuyện.
• Thân bài: Tường thuật và kể lại diễn biến câu chuyện, sự kiện theo một trình tự nhất định. Qua đó, tóm lược được tư tưởng và ý nghĩa mà người kể muốn truyền đạt.
• Kết bài: Kết thúc câu chuyện. Tổng kết và rút ra bài học từ trải nghiệm của người kể chuyện.

Nguồn gốc ra đời của văn tự sự

Xuyên suốt chiều dài lịch sử văn học thế giới, có lẽ thể loại văn tự sự tồn tại sớm nhất với khởi đầu là từ những mẩu chuyện kể, văn học dân gian. Các câu chuyện này thường giàu sức tạo hình, thể hiện được bố cục mở thân kết, đem lại sự hấp dẫn, gay cấn nên đã được nhiều thế hệ người Việt đón nhận và tán dương.

Tuân thủ theo nguyên tắc của văn tự sự, nhiều thế hệ tác giả đã xây dựng được nhiều cốt truyện khác nhau, với nhiều mục đích và phương thức trình bày, từ đó tạo thành 12 thể loại văn học dân gian nổi tiếng của người Việt Nam.

Cho tới giai đoạn hình thành chữ viết ở thế kỷ X, văn học dân gian chuyển mình thành văn học viết, và dòng văn tự sự được sử dụng liên tục, với nhiều mục đích khác nhau. Nổi bật nhất là dòng văn học kỳ bí, được dùng để kể lại những tích xưa, những câu chuyện rùng rợn trong dân gian truyền miệng.

Đặc điểm của văn tự sự

Trong văn tự sự, sự việc thường được trình bày một cách cụ thể, xảy ra vào thời điểm và địa điểm nhất định. Các nhân vật tham gia sự việc cũng được đề cập và có sự xuất hiện của các sự việc với nguyên nhân, diễn biến và kết thúc rõ ràng. Ngoài sự việc chính, còn có sự việc phụ xuất hiện để bổ sung và phát triển câu chuyện.

• Trong văn tự sự, có sự phân biệt giữa nhân vật chính và nhân vật phụ. 
• Nhân vật chính thường là người đại diện cho cái tốt, chuẩn mực được đông đảo thừa nhận. Trong khi đó, nhân vật phản diện thường đại diện cho cái xấu, cái ác.
• Nhân vật trong văn tự sự thường được thể hiện qua nhiều mặt khác nhau như tên, lai lịch, hình dáng và tính cách.

Phân loại các loại văn tự sự

Tiểu thuyết

Đặc điểm

• Tiểu thuyết tự sự là một thể loại văn học phát triển mạnh trong thời kỳ cận và hiện đại. Nó không bị giới hạn về dung lượng và có khả năng phản ánh hiện thực đa dạng về không gian và thời gian. 
• Tiểu thuyết miêu tả cuộc sống trong mọi khía cạnh, bao gồm cả những yếu tố bi – hài, cao cả – thấp hèn, vĩ đại – tầm thường. Điều này cho phép nhà văn tạo ra những nhân vật và hoàn cảnh đa dạng, phong phú, chính xác và tỉ mỉ.

Kết cấu

• Tiểu thuyết có nhiều dạng kết cấu khác nhau, tuỳ thuộc vào đề tài, chủ đề và phong cách của người viết. 
• Tuy không bị ràng buộc bởi những quy phạm cố định, tiểu thuyết thường sử dụng các kết cấu như chương hồi, tâm lý, luận đề, đơn tuyến hoặc đa tuyến. 
• Tuy nhiên, người viết có thể linh hoạt và sáng tạo trong việc phá vỡ những khuôn mẫu sẵn có và áp dụng các hình thức kết cấu khác nhau.

Nghệ thuật kể chuyện

• Nghệ thuật kể chuyện là giọng điệu chính trong tiểu thuyết. Thông thường, tiểu thuyết có một người kể chuyện là nhân vật trung gian để miêu tả và tường thuật câu chuyện. 
• Phong cách kể chuyện trong tiểu thuyết đa dạng, có thể thông qua nhân vật trung gian, nhân vật sử dụng “tôi” hoặc một nhân vật khác trong tác phẩm. Tất cả tạo nên một điểm nhìn trần thuật đặc biệt.

Tác phẩm nổi bật:

• “Tắt đèn” – Tác giả: Ngô Tất Tố
• “Đất rừng phương Nam” – Tác giả: Dương Thu Hương
• “Dế mèn phiêu lưu ký” – Tác giả: Tô Hoài
• “Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ” – Tác giả: Nguyễn Nhật Ánh
• “Từ điển bách khoa của cuộc sống” – Tác giả: Nguyễn Ngọc Ký
• “Nhật ký Đặng Thùy Trâm” – Tác giả: Đặng Thùy Trâm
• “Làm bác sĩ ở miền xa” – Tác giả: Trần Văn Khê

Tiểu thuyết

Truyện ngắn

Đặc điểm

• Truyện ngắn là một loại văn xuôi tự sự ngắn gọn, tập trung vào hiện thực cuộc sống. Nhà văn muốn khắc họa một hiện tượng, phát hiện một bản chất trong quan hệ nhân sinh và tâm hồn con người. 
• Trong truyện ngắn, tập trung vào sự kiện và chủ đề mới là yêu cầu quan trọng. 
• Nhân vật trong truyện ngắn thường ít, tác giả thường nhắc đến những khoảnh khắc nhỏ nhưng mang ý nghĩa đến và cuộc đời của nhân vật. 
• Truyện ngắn có nhịp điệu khẩn trương, gấp rút, sử dụng các yếu tố bất ngờ và chuyển đổi đột ngột trong giới thiệu, cốt truyện và kết thúc.

Kết cấu

• Truyện ngắn có cốt truyện liên tục, với các sự kiện và tình tiết xảy ra kết hợp với nhau, tạo nên mâu thuẫn và phải được giải quyết trước khi kết thúc. 
• Truyện ngắn mô tả nhân vật một cách chân thật và toàn diện, thông qua hình dáng, tâm trạng, lời nói và hành động hàng ngày cũng như trong các tình huống đặc biệt. 
• Dù dung lượng nhỏ hơn so với truyện vừa, truyện ngắn vẫn có khả năng kể một câu chuyện liền mạch mà không bị gián đoạn. 
• Truyện ngắn thường tập trung mô tả sâu sắc một khía cạnh của cuộc sống hoặc những biến cố tình cờ trong một giai đoạn nhất định, thể hiện một phần của vấn đề xã hội. 
• Để thể hiện chủ đề và tư tưởng, cũng như phác thảo tính cách của nhân vật, truyện ngắn yêu cầu sự tinh tế và khả năng tinh chỉnh để phù hợp với hình thức ngắn gọn, trong đó những truyện ngắn xuất sắc vẫn có thể thể hiện những vấn đề xã hội rộng lớn.

Nghệ thuật kể chuyện

• Ngôn ngữ đa dạng và linh hoạt là yếu tố quan trọng nhất trong truyện ngắn. Truyện ngắn sử dụng nhiều hình thức ngôn ngữ khác nhau, bao gồm ngôn ngữ của người kể và ngôn ngữ của từng nhân vật.
• Ngoài lời đối thoại, còn có lời độc thoại nội tâm và lời miêu tả của tác giả. Ngôn ngữ trong truyện ngắn thường sống động và đa dạng.
• Truyện ngắn thông qua lời kể và lời miêu tả của tác giả tái hiện các hành động và biến cố trong cuộc sống của nhân vật. Điều này giúp tái tạo một bức tranh cuộc sống trong một giai đoạn lịch sử cụ thể một cách khách quan.
• Từ đó, tác giả thể hiện suy nghĩ, cảm nhận, đánh giá thái độ và quan điểm về một vấn đề xã hội.

Tác phẩm nổi bật:

• “Ngày nắng đẹp mẹ đưa đi chơi” – Tác giả: Nguyễn Nhật Ánh
• “Cái chết của một kẻ tù” – Tác giả: Hồ Chí Minh
• “Lại chồng” – Tác giả: Nguyễn Huy Thiệp
• “Một ngày mưa” – Tác giả: Tô Hoài
• “Chiếc áo len” – Tác giả: Nguyễn Văn Thọ

Truyện ngắn

Truyện vừa

Đặc điểm

• Truyện vừa là một thể loại tự sự có dung lượng trung bình, nằm giữa tiểu thuyết và truyện ngắn. Vì có điểm chung về phương pháp xây dựng và hình thức biểu hiện nên ranh giới giữa truyện vừa và tiểu thuyết thường dễ bị nhầm lẫn.
• Sự khác biệt chủ yếu giữa truyện vừa và tiểu thuyết là dung lượng hiện thực, thể hiện bởi số lượng nhân vật, khung cốt truyện và số trang.
• Truyện vừa có tính trần thuật cô đọng và súc tích hơn, tập trung vào yếu tố trần thuật. Do đó, dung lượng của truyện vừa thường ngắn hơn. Ngoài dung lượng hiện thực, còn có sự khác biệt trong nguyên tắc tái hiện hiện thực giữa truyện vừa và tiểu thuyết.

Tác phẩm nổi bật:

• “Về nhà đi con” – Tác giả: Bùi Anh Tuấn
• “Cánh đồng bất tận” – Tác giả: Nguyễn Ngọc Tư
• “Ký ức Hà Nội” – Tác giả: Nguyễn Thị Thu Hà
• “Cõi lòng tôi” – Tác giả: Cát Tiên Sa
• “Bố đã gọi điện” – Tác giả: Nguyễn Thị Ngọc Hà

Truyện vừa

Sử thi

Đặc điểm

• Truyện sử thi là tác phẩm tự sự tập trung miêu tả đời sống chân thật của nhân dân thông qua nhân vật trung tâm, đại diện cho thế hệ. Sử thi thường đề cập đến các vấn đề chung của cộng đồng và xã hội, cũng như các sự kiện lịch sử quan trọng.
• Nhân vật trong sử thi thường được xây dựng với tầm vóc anh hùng, biểu trưng cho sức mạnh và ý chí của cả cộng đồng. 
• Ngôn ngữ trong truyện sử thi thường trang trọng, giàu hình ảnh và có tính biểu tượng cao. Cảm hứng sử thi thường mang tính lạc quan, tin vào tương lai và niềm tin vào thắng lợi của dân tộc, đồng thời kết hợp cảm hứng lãng mạn trong việc xây dựng những hình tượng và nhân vật.

Thể loại

• Sử thi anh hùng dân gian kể về những anh hùng văn hóa và câu chuyện dũng sĩ.
• Sử thi cổ điển tập trung vào dũng sĩ và lãnh tụ đại diện dân tộc trong lịch sử, với kẻ thù thường là xâm lược và áp bức.
• Sử thi anh hùng liên quan đến mối quan hệ giữa cá nhân anh hùng và cộng đồng, thể hiện tính tích cực của cá nhân và tinh thần đoàn kết của cả cộng đồng và dân tộc.

Tác phẩm nổi bật:

• “Lạc Long Quân – Âu Cơ” – Tác giả: Khái Hưng.
• “Lục Vân Tiên” – Tác giả: Nguyễn Đình Chiểu.
• “Truyền Kỳ Mạn Lục” – Tác giả: Nguyễn Dữ.
• “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” – Tác giả: Lê Quý Đôn.
• “Đại Việt sử ký toàn thư” – Tác giả: Ngô Sĩ Liên.

Sử thi

Ngụ ngôn

Đặc điểm

• Ngụ ngôn là một thể loại văn học giáo huấn tập trung vào đạo đức, có dạng thơ hoặc văn xuôi ngắn và cấu trúc của ngụ ngôn ít thay đổi qua lịch sử vì tính chất và chức năng của thể loại văn học này. 
• Ngụ ngôn là truyện phúng dụ ngắn, mang tính giáo dục đạo đức. Các tác phẩm giáo dục đạo đức trong ngụ ngôn thường chế giễu các tính cách và đặc điểm tiêu cực của con người, thường là nhược điểm và thói xấu. Điều này thường được thể hiện qua các hình tượng loài vật như chim, cá, thú, gia súc. 
• Cốt truyện ngụ ngôn ngắn, súc tích nhưng biểu hiện mạnh mẽ, thể hiện bản chất và phúng dụ là công cụ mạnh mẽ để thể hiện tính cách của nhân vật trong ngụ ngôn. Ngụ ngôn không chỉ mang ý nghĩa giáo dục và đạo đức, mà còn chứa những ý nghĩa triết học hoặc chính trị.

Kết cấu

Các tác phẩm ngụ ngôn thường có hai phần: một phần truyện hài hước và phần còn lại là bài học đạo đức. Tuy nhiên, không phải tác phẩm ngụ ngôn nào cũng tuân theo cấu trúc này. Một số tác phẩm có phần bài học không được đề cập rõ, vì nội dung đã được truyền đạt qua câu chuyện chính.

Tác phẩm nổi bật:

• Chú Cuội
• Chú bé và cây đa
• Cái chết của sư tử
• Chú mèo con và cây chuối
• Chú chim bồ câu và chú chó

Ngụ ngôn

Cách làm văn tự sự

Xác định chủ đề và mục tiêu

Trước khi viết văn tự sự, bạn cần xác định và phân tích đúng thể loại yêu cầu. Dưới đây là 4 dạng bài tự sự phổ biến:

• Kể chuyện dựa trên câu chuyện có sẵn: Giữ nguyên cốt truyện, nhưng sáng tạo phần diễn đạt bằng lời văn cá nhân để làm cho nó thú vị và hấp dẫn hơn.
• Kể về sự việc đời thường: Chọn sự việc phù hợp với thực tế và sắp xếp câu chuyện theo trình tự logic.
• Kể về con người: Có thể chọn một hoặc nhiều người để kể, tập trung vào hành động của họ hoặc các trải nghiệm mà họ đã trải qua. Lưu ý, giới thiệu ngoại hình và tính cách nhân vật, nhưng tránh viết quá nhiều để tránh lạc sang văn miêu tả.
• Kể một câu chuyện tưởng tượng: Đây là dạng khó nhất, yêu cầu kỹ năng xây dựng câu chuyện và sự sáng tạo trong việc thiết kế tình huống, các hoạt động của nhân vật trong không gian và thời gian, cũng như tâm tư, tình cảm và suy nghĩ của họ.

Thu thập và lựa chọn thông tin

Nếu câu chuyện của bạn xoay quanh một chủ đề cụ thể, hãy tìm hiểu kỹ về n bằng cách đọc sách, nghiên cứu, tìm hiểu trên internet hoặc tìm nguồn thông tin từ những người có kinh nghiệm hoặc liên quan đến chủ đề đó.

Khi có ý tưởng hoặc ký ức liên quan đến câu chuyện của bạn, hãy ghi chú lại ngay lập tức. Sử dụng một sổ ghi chú, điện thoại di động hoặc bất kỳ công cụ nào khác để ghi lại những điểm quan trọng, cảm xúc và chi tiết.

Sắp xếp và viết bản thảo

Văn tự sự tập trung vào sự kiện diễn ra một cách liên tục và có sự kết nối chặt chẽ. Từ đó, câu chuyện được thể hiện theo một trình tự logic và mạch lạc.

Dù cốt truyện có thể phức tạp hay đơn giản, nó vẫn phải mang ý nghĩa và được đặt trong một bối cảnh cụ thể về thời gian và không gian. Cốt truyện nên có nguyên nhân, diễn biến và kết quả rõ ràng.

Ngoài ra, người viết cũng có thể thêm vào câu chuyện những tình huống bất ngờ, nhằm thể hiện ý kiến cá nhân một cách độc đáo và thu hút độc giả.

Kiểm tra và chỉnh sửa

• Đọc lại toàn bộ bài viết: Đầu tiên, đọc lại toàn bộ bài viết để hiểu và kiểm tra cấu trúc câu, ngữ pháp, chính tả và lỗi cú pháp. 
• Kiểm tra luồng ý: Xem xét luồng ý trong bài viết, xem liệu câu chuyện có diễn biến mạch lạc và có logic hay không.
• Chỉnh sửa câu chuyện: Xác định xem có cần thêm hoặc cắt bớt các phần để câu chuyện trở nên hấp dẫn hơn và nhất quán hơn hay không.
• Sử dụng ngôn ngữ mạnh mẽ: Sử dụng từ ngữ và câu trình bày mạnh mẽ để diễn đạt ý kiến và cảm xúc một cách hiệu quả. Loại bỏ từ ngữ lặp lại và sử dụng từ vựng đa dạng và chính xác.
• Chỉnh sửa ngữ pháp và chính tả: Kiểm tra lại các lỗi ngữ pháp và chính tả còn sót lại. Xem xét cách sử dụng dấu câu, chính tả từng từ và kiểm tra lại việc sử dụng đại từ và thì đúng.
• Hoàn thiện quá trình chỉnh sửa: Sau khi hoàn thành các bước trên, đọc lại toàn bộ bài viết.

Xem thêm:

• Phương thức biểu đạt là gì? Các phương thức biểu đạt trong văn bản
• Văn biểu cảm là gì? Đặc điểm, Ví dụ, Các bước, Cách làm văn biểu cảm
• Đặc điểm và Tính chất của văn bản thuyết minh là gì? Cách làm bài văn thuyết minh

Bài viết đã giúp bạn giải đáp thắc mắc: “Tự sự là gì?” và hướng dẫn cách làm bài văn tự sự đúng cách, hay nhất. Chúc bạn có được những thông tin hữu ích và hẹn gặp lại trong những bài viết tiếp theo nhé!